ویتامین D چیست؟ نقش و منابع ویتامین دی

این مطلب توسط تحریریۀ “به اضافۀ سلامتی” تدوین شده برگرفته از گفتگوی رادیو سلامت با دکتر رازقی جهرمی متخصص تغذیه و رژیم درمانی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در مورد ویتامین D و نقش و منابع ویتامین دی می باشد.

 

ویتامین D در دسته ویتامین های محلول در چربی به شمار می آید. این ویتامین ها برای جذب در بدن به مقداری چربی نیاز دارند، بنابراین همراه با غذاهای چرب وارد بدن می شوند. از جمله این ویتامین ها می توان A, D,E و K هستند.

• نقش ویتامینD

حفظ کلسیم خون و حفظ سلامت استخوان ها از جمله وظایف مهم ویتامین D می باشد.

• نحوه دریافت ویتامینD

قاعدتاً پوست بدن باید ۱۰۰% ویتامین D مورد نیاز بدن را بسازد. برای اینکه ویتامینD در پوست بدن به طور کامل ساخته شود، باید به میزان لازمی در معرض نور آفتاب قرار بگیریم. در این پروسه کلسترولی که در پوست قرار دارد، در معرض UV آفتاب، ویتامین دی تولید خواهد کرد.

برای ماه های گرم سال حداقل دو ماه، در هفته حداقل ۱۰ دقیقه و حداقل ۵% کل پوست (صورت و دست ها)، در معرض نور آفتاب قرار گیرد. با این میزان دریافت نور آفتاب، ویتامینD برای کل سال در بدن ساخته خواهد شد. این مقادیر ویتامین D در کبد ذخیره خواهد شد. بعد از این ۱۰ دقیقه می توان از کرم های ضد آفتاب استفاده کرد.

این آفتاب می بایست آفتاب مستقیم باشد، بنابراین در شهرهای صنعتی که آلودگی هوا شایع است، آفتاب مستقیم تأمین نمی­شود، لذا اگر آفتاب به صورت مستقیم نباشد، آلودگی هوا یا تابش از پشت شیشه اتفاق بیفتد، اشعه UV به مقدار کافی به پوست نمیرسد و ویتامین D به مقدار کافی تولید نخواهد شد.

• منابع ویتامین D

لبنیات غنی شده، ماهی های خیلی چرب که در ایران نیستند، جگر و زرده تخم مرغ که البته این دو خود ذخیره کلسترول هم هستند. به دلیل وجود کلسترول ممکن است همه افراد از این دو منبع هم نتوانند بهره لازم را بگیرند، بنابراین چالش بزرگ تامین ویتامین D خواهد بود.

آمارها نشان میدهد که حدود ۸۰% افراد دچار کمبود ویتامینD هستند.

• میزان ویتامین d مورد نیاز :

میزان نیاز یک فرد بزرگسال در حدود ۸۰۰ واحد بین المللی است. این مقدار معمولاً از طریق غذا تأمین نخواهد شد. اگر در حدود ۲۰۰ واحد از این نیاز از طریق غذا تأمین شود، حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ واحد باقی می بایست از طریق مکمل تأمین شود.

معمولاً اخیرا ویتامینD در چکاب های روتین اضافه شده و مورد سنجش قرار می گیرد. اگر حد سرمی در حد نرمال وجود نداشت می توان از داروهای موجود در بازار استفاده کرد.

نکته مهم اینکه ویتامین های محلول در چربی ممکن است علائمی مانند مسمومیت در فرد ایجاد کنند. مقدار بین المللی ۸۰۰واحد، معادل با یک قرص ویتامین دی ۵۰۰۰۰ واحد در بازه زمانی یک یا دو هفته یا یک ماه در میان می باشد.

• انواع ویتامین D

در واقع دو نوع ویتامین D داریم، D2  و D3.

ویتامین D3 شکلی از این ویتامین است که از منابع حیوانی دریافت میشود یا در پوست ساخته می شود.

ویتامین D2 نوعی از ویتامین D است که از منابع گیاهی تأمین میشود.

از لحاظ کارایی در بدن این دو با هم تفاوتی ندارند. در مکمل هایی که پایه گیاهی دارند، بیشتر D2 وجود دارد. در ایران شکل بیشتر دارویی که داریم عموماً D3 می باشد که در هم D3 ساخته می شود.

• تشخیص کمبود ویتامین D

مهمترین شکل تشخیص آزمایش خون است که سطح سرمی ویتامین دی بررسی می شود. سطح تعیین کننده ۳۰ نانو گرم در دسی لیتر می باشد. مقادیر ۲۰ تا ۳۰، مقادیر ناکافی و زیر ۲۰ کمبود ویتامین D گزارش می شود. علائم اولیه معمولا اختصاصی برای ویتامین دی نیستند، از جمله ضعف و خستگی، درد در استخوان ها خواهد بود.

با پیشرفت درد، در بچه ها کمبود ویتامین D با بیماری راشیتیسم شناخته می­شود. علائم این بیماری پای پرانتزی، سینه کفتری، بسته نشدن شکاف بالای جمجمه، یا پهن شدن ابتدای استخوان ها بزرگ مانند ران خواهد بود. این علائم با معاینه مشخص خواهند شد. در افراد بزرگسال، نرمی استخوان را داریم. این علائم زمانی که کمبود خیلی شدید شده باشد بروز می کنند. این نرمی استخوان و دردهای استخوانی باز نیاز به بررسی تراکم استخوانی دارد که باید توسط پزشک بررسی گردد و تشخیص توسط خود بیمار خیلی ممکن نیست.

مراحل اولیه بیماری که سطح سرمی پایین آماده باشد، حتماً نیاز به آزمایش دارد تا مشخص شود که فرد دچار کمبود ویتامین D است.

• مقایسه نوع تزریقی و خوراکی ویتامین D

مطالعات برای میزان جذب نوع خوراکی و نوع تزریقی در حال جریان می باشد و نتایج نهایی مشخص نیست. نوع تزریقی در هر آمپول ۳۰۰.۰۰۰ واحد دارد. با یک دز تزریق این آمپول ممکن است علائم مسمومیت بروز کند. البته برای تجویز دارو یک سری راهنما وجود دارد. این راهنما برای متخصصین مفصل و یا غدد، همچنان فقط نوع خوراکی را پیشنهاد کرده است. ولی با توجه به تشخیص پزشک هر دو نوع تزریق و خوراکی می تواند اثر گذار باشد.

• جذب بهتر نوع خوراکی

به علت محلول در چربی بودن این مواد، اگر مقداری چربی همراه آن ها باشد، تأثیر بهتری روی جذب خواهد داشت.

در مورد مکمل ها چون فرم فعال وارد بدن می شود، مشکلی برای دریافت چربی همزمان نداریم. اما در منابع غذایی مثلاً تخم مرغ بهتر است با روغن زیتون خورده شود.

• ارتباط ویتامین D با کوتاهی قد و دیر راه افتادن کودک

ابتدا با توجه به نمودار قد می بایست بررسی شود که کودک کوتاه قد هست یا خیر. البته تست ژنتیکی خاصی برا قد فرزند وجود دارد.

دیر راه افتادن کودک ربطی به ویتامین دی نخواهد داشت. البته که دیر یک عدد نسبی است و باید بررسی شود که دیر راه افتادن نسبت به چه زمانی سنجیده می شود. برای راه افتادن کودک نسبت به شرایط فیزیولوژیکی و ژنتیکی ممکن است در ابتدا یا حتی در انتهای بازه راه افتادن کودکان قرار گیرد که جای نگرانی نیست.

• از چه سنی احتمال کمبود ویتامین دی بروز می کند

برای نوزاد شیرخواره هم بررسی ها لازم است چرا که ممکن است شیر مادر کافی نباشد. حتی در چند ماهگی ممکن است اختلال در نتیجه کمبود ویتامین D بروز کند.

• سطح بالای ویتامین D

سطح بالای ویتامین D که با سطح سرمی بالای ۱۲۰ نانو گرم مشخص می شود، حد مسمومیت شناخته می شود. علائم مسمومیت این ویتامین مانند علائم کمبود این ویتامین بروز می کند و علاوه بر این ها کلسیم در بافت های نرم مانند دیواره عروق یا بافت های غضروفی رسوب می کند. البته جای نگرانی نیست، چرا که با قطع کردن دارو سطح ویتامین کاهش پیدا می کند.

• عوارض کمبود ویتامین d

سطح سرم طبیعی، مقدار لازم این ویتامین برای سلامت استخوان هاست. علاوه بر این، ویتامین D در ایمنی بدن نیز مؤثر است. در بیماری هایی مانند MS کمبود ویتامین D نقش بسزایی خواهد داشت و فرد را مستعد به این بیماری کند. علاوه بر این روی روند بیماری و بدخیمی سرطان ها مؤثر خواهد بود.

• کپسول روغن ماهی

در بعضی از کپسول های روغن ماهی که به اضافه ویتامین D هستند، این ویتامین یافت می شود.

• بیماری ها و سطح ویتامین D

تغییرات در سطح بعضی هورمون ها از جمله تیروئید، روی سطح ویتامین D در بدن تأثیر گذار است.

• مکمل های ویتامین D

لازم است در دوره های ۸ تا ۱۲ هفته بسته به فرد و سطح سرمی مکمل ها استفاده شود.