نام قرآنی این گیاه خَمط و نام عمومی آن در زبان انگلیسی Salvadora است که به درخت انار شباهت بسیاری دارد. خَمط را مترجمان انگلیسی قرآن معمولا به معنای درختی که میوه ای تلخ دارد آورده اند. اما بسیاری از مفسران و مترجمان عربی، فارسی و اردو آن را اراک (عربی،فارسی) و پیلو (اردو) معنی کرده اند. اراک که در عربی شجره السواک نامیده می شود از درختان مهم عربستان است و اغلب از شاخه و ریشه آن برای مسواک استفاده می کنند. اخیرا بهره برداری از این درخت برای استفاده از عصاره چوب آن در خمیر دندان، توجه صنایع اروپایی و آمریکایی را شدیدا به خود جلب کرده است. درخت مسواک درختچه ای است به ارتفاع سه متر که دارای شاخه‌های زیاد و پوستی نسبتاً شفاف، به رنگ سبز کمرنگ تا تقریباً سفید است. مناطق مهم رویش گیاه در جهان ، جنوب آسیا، ایران، مصر و هندوستان است.
مهم‌ترین ترکیبات ریشه، ساقه و برگ این گیاه شامل فلاوونوئیدها، ساپونین، تانن، ترکیبات گوگردی، بنزیل ایزوتیوسیانات، ترکیبات کلراید، فلوراید، کلسیم و سیلیسیم است.
اثر ضد میکروب
قسمت‌های مختلف گیاه مسواک به علت دارا بودن تانن، ترکیبات گوگردی و ترکیبات ایزوتیوسیانات، دارای اثر ضدمیکروبی گسترده روی انواع میکروارگانیسم‌هاست.
ده‌ها تحقیق در جهان نشان داده است که این اثرات به ویژه در مورد میکروارگانیسم‌های غیر هوازی مانند استرپتوکوکوس موتانس -که باعث پوسیدگی دندان می‌شود- ایده آل است.
اثر ضد زخم
اثر ضد زخم چوب مسواک مربوط به فلاوونوئیدها و تانن‌های موجود در آن است. گرچه ترکیبات دیگری در این زمینه نقش دارد، ولی دو دسته مواد یادشده که اثر ضد زخم آن‌ها قوی است، علت اصلی این خاصیت است.
اثر پاک‌کنندگی و ضد جرم دندان
کلراید موجود در چوب مسواک به عنوان یک پاک کننده قوی عمل کرده و از ایجاد جرم روی دندان جلوگیری می‌کند. به همین دلیل افرادی که به طور طولانی از چوب مسواک استفاده می‌کنند، دندان های سفیدی دارند.
اثر ضد پوسیدگی دندان
فلوراید قابل توجه به همراه ترکیبات گوگردی، تاننی و ایزوتیوسیانات موجود در گیاه مسواک باعث خاصیت قوی ضد پوسیدگی دندان در ساقه‌های گیاه شده است.
طی تحقیقی مشخص شد در بزاق دهان افرادی که از چوب مسواک استفاده می کنند، مقداری مواد، املاح و یون‌های بسیار با ارزش وجود دارد که می‌تواند با چندین مکانیسم در جلوگیری از بیماری دهان بسیار تاثیرگذار باشد. این تحقیق نشان داد که مواد موجود در چوب مسواک به راحتی و در زمان بسیار کوتاه در بزاق حل می‌شود.
تحقیق دیگری درباره اثر ضد میکروبی و ضدعفونی کننده چوب مسواک در مقایسه با خمیردندان‌های خوب دنیا انجام شد. در تعدادی از افراد قدرت ضدمیکروبی و ضدعفونی کننده بزاق پس از استفاده از خمیر دندان در زمان‌های مختلف اندازه گیری شد. در تحقیق جداگانه ای گروه دیگری که از چوب مسواک استفاده کرده بودند، مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج آزمایش‌ها نشان داد که خاصیت ضدمیکروبی چوب مسواک از لحظه ورود به دهان شروع می‌شود و به مدت طولانی دوام دارد؛ در حالی که دوام خمیر دندان‌ها بسیار کوتاه است و قابل مقایسه با چوب مسواک نیست.
تاثیر مفید روی معده
مسواک زدن با این چوب بعد از صرف غذا، باعث تحریک دستگاه گوارش می شود و هوای داخل معده را که مانع هضم غذاست خارج می کند.
تحریک حرکات روده
نتایج تحقیقی در دانشکده پزشکی اصفهان خاصیت ضد یبوستی چوب مسواک را ثابت کرد.
طریقه مصرف
هر قطعه از آن به مدت یک روز در آب قرار می گیرد و سپس پوست همان قسمت جدا می‌شود. به این ترتیب فیبرهای طولی این ساقه به شکل برس مویی ظریفی در می‌آید که آن را به آرامی روی دندان‌ها می‌کشند. با این عمل ضمن مسواک شدن دندان‌ها مواد مختلف این چوب در بزاق حل و آثار مختلف آن در دهان، لثه و دندان‌ها مشاهده می‌شود. همچنین از فیبرهای نازک ساقه برای خلال کردن دندان استفاده می‌شود.
منبع: روزنامه خراسان